باغبانی و میل به استفاده از عناصر طبیعی در زندگی به 2500 سال قبل از میلاد مسیح برمیگردد. از باغبانی به عنوان ترکیب زیبایی از هنر و طبیعت، یک صفحهنمایش از طعم و مزه و یا سبک زندگی متمدن یاد میشود که بیانگر فلسفهی فرد یا فرهنگ است.
باغسازی را در طول تاریخ میتوان به دو دستهی کلی تقسیم کرد:
l باغسازی بر مبنای خطوط هندسی
l باغسازی بر مبنای طبیعت
بین النهرین: بابل، پارس و مصر
باغ های ابتدائی در کشور مصر و در اطراف رود نیل بوده است؛ باغهای زیتون با طرحهایی هندسی.
در اطراف معابد، معابر و کاخها، درختان کهن همراه با گیاهان زینتی معطر، پیچک و گیاهان رونده می کاشتند.
باغهای معلق بابل از قدیمیترین باغهای کهن جهان است که 600 سال پیش از میلاد مسیح و همزمان با سلسلهی پادشاهان پارسی بنا شده است. باغهای معلق جزو عجایب هفتگانهی جهان به شمار میروند و به خاطر سیستم کاشت گیاهان، پنج طبقه بودن و سیستمهای پیشرفتهی آبیاری، مورد توجه هستند. احترام به محیط طبیعی و تقدیس آن، تراسهای مشجر ساخته شده بر روی یکدیگر و ارتفاع باغ - بنا از دیگر ویژگیهای این دوره از باغسازی بوده است.
مشرق زمین: چین و ژاپن
سبک باغسازی مشرق زمین از کشور چین آغاز و بعدها به ژاپن آورده شد و در آنجا توسعه یافت. امروزه این باغها را بیشتر به نام باغهای ژاپنی میشناسند. قدمت تاریخی این باغ ها به 2500 سال قبل از میلاد مسیح میرسد.
در این باغها غالباً از گیاهان معطر و خوشبو با خواص داروئی استفاده میشده و به شکلهای هندسی کمتر پرداخته شده است. سنگ، آب و گیاه، سه عنصر تشکیلدهندهی این باغها بودهاند. فانوسها یکی از اجزاء فرعی این باغها هستند که به عنوان سمبل روشنائی در طراحی استفاده میشدند.
باغهای ژاپنی را به دو گروه تقسیم میکنند: باغهای آئینی که به هیچ عنوان به شکل طبیعت نیستند و بیشتر جنبهی مذهبی دارند و باغهای طبیعی.
رم و یونان باستان
یونانیان در زمینهی فلسفه، نمایش، نقاشی، مجسمهسازی و معماری همواره پیشگام بودهاند.
باغسازی از زمان افلاطون و ارسطو (دوران کلاسیک) وجود داشته است اما در این دوران شهرها ملاک زیبایی بودند نه باغ و طبیعت. در واقع؛ هنر باغ سازی پس از اسکندر اهمیت یافت.
باغ ایرانی
باغ ایرانی به ساختار و طراحی منحصر به فردی اشاره دارد.
ترکیبی هندسی که یا در زمینهای مسطح ایجاد میشده است و یا در زمین شیبدار.
پاسارگاد را ریشهی معماری این گونه باغها دانستهاند.
روایت است که کوروش کبیر شخصاً دستور داده است که باغ پاسارگاد را چگونه بسازند و درختها را به چه شکل بکارند!
در دورهی ساسانیان نیز باغها در جلوی کاخها و معابد شکل گرفتند و ایـن موضوع در دورهی اسلامی نیز ادامه یافت و سر منشا پیـدایش سبـکهای مختلفی از معماری منظر و باغسازی شد.
شکل باغ در ایران از دیرباز همواره با طبیعت و میزان آب، تناسب داشته است.
با روی آوردن ایرانیان به دین اسلام، جهانبینی اسلامی باعث ترویج باغسازی ایرانی در تمام نقاط کشور شد.
لذا ایرانیان بهشتی را در این عالم طراحی کردند که با خصوصیات این دنیا مطابقت دارد اما تصویری از آخرت را تداعی میکند و میتوان اذعان داشت که باغ ایرانی مزین به نظم و تناسب، برخوردار از حرمت و محرمیت، منزه از بیهودگی، افـراط و تفـریط، مسـاعد با قناعت و صـرفهجویی و مجهز به پایداری است.
مهمترین مشخصهی باغ ایرانی که آن را در یک نگاه از باغهای ملل دیگر متمایز میکند، هندسهی حاکم بر آن است.
برخی از عناصر اصلی شکلدهندهی این هندسه محورهای آب، گستردگی دید، هندسهی مستطیلی، تقارن و مرکزیت است که بیشتر در کوشکها دیده میشود.
مجموعهی 9 باغ ایرانی در ایران و دو باغ در هند و یک باغ در پاکستان در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدهاند.
باغ ایرانی پاسارگاد، باغ ارم شیراز، باغ چهلستون اصفهان، باغ فین کاشان، باغ عباسآباد در مازندران، باغ دولتآباد یزد، باغ شازدهی کرمان، باغ پهلوانپور مهریز، باغ اکبریه بیرجند، تاجمحل آگرا، آرامگاه همایون دهلینو و باغ شالیمار در لاهور، باغهایی هستند که در یونسکو به ثبت رسیدهاند.
باغسازی فرانسوی
از اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم که دوران جهشهای بزرگ علمی، طبیعی و فلسفی به شمار میرود، سبکها و روشهای باغسازی اختصاصی در بعضی از ممالک مشخص شد و حفظ فضای سبز و طراحی و ایجاد مکانهای زیبا جهت زیباسازی محیط برای مردم مفهوم یافت. بنابراین ساخت قصرهایی در میان انبوه درختان جنگلی که متداول بود به تدریج منسوخ شد و سعی کردند تا در اطراف ساختمان، فضای باز گستردهای همراه با گلهای دائمی احداث نمایند.
ولی به طور کلی باغ فرانسوی عبارت از فضای بزرگتری است که با استفاده از مجسمهها و آبنماهایی که به نظم درآمدهاند، یک مجموعه را تشکیل میدهد. اینگونه باغها را در زمینهای صاف و هموار و یا در زمینهای شیبدار در انتهای یک ساختمان یا یک قصر بنا میکردهاند.
باغسازی انگلیسی
دوران جدید باغسازی در انگلستان از سال از 1519 میلادی آغاز شد. در طرحهای سنتی و قدیمی انگلستان سعی بر این بوده که از خطای چشم در مورد ترکیب رنگها، کاشت درختان و درختچهها با نظم ردیفی پشت سرهم و همچنین ایجاد تپهماهور، برکه و یا دریاچههای مصنوعی استفاده شود.
در اینگونه طرحهای کلاسیک خیابانهای باریک و از دو طرف پوشیده از درختان و همچنین کاشت تکدرخت در فضای بزرگ مرسوم بوده است. سبک باغسازی در اواخر سلطنت الیزابت اول همچنان ثابت بوده و تغییرات چندانی پیدا نکرده است. سبک باغسازی در انگلستان کم و بیش متاثر از سبکهای ایتالیایی و فرانسوی بوده و باید اضافه کرد که باغهای انگلیسی از تاثیر افکار خاور دور نیز بیبهره نبوده است.
باغسازی روسی
باغسازی روسیه کاملاً تحت تاثیر باغسازی فرانسه قرار گرفته است. برای شناخت این سبک به عنوان مثال میتوان طرح فضای کاخ پترهوف در لنینگراد را نام برد. این باغ با فکر و ایدههای فرانسوی و بر اساس طرحی همانند باغ ورسای فرانسه تهیه و در سنپترزبورگ اجرا شد. طرح مزبور را در فضایی به مساحت 25 کیـلومتر مربـع و بر روی تپهای مشرف به دریا، با درختان متنوع از قبیل نارون، افرا، راش و درختان میوه پیاده کردند. این باغ با وجود سرمای روسیه و مصائب و صدمات جنگ هنوز پا برجاست و به باغ پترهوف شهرت دارد. یـکی از خصوصیات جالب این باغ، تراسبندیهایی اسـت که به صورت بیشهزارهای فرانسوی احداث شده است.